Шараєа ќатысудыѕ маќсаты: Балаларды Жаяу Мўса Байжанўлыныѕ ґмірі жјне шыєармашылыєымен таныстыру.

Шараныѕ ґткен орны: Естай атындаєы ќалалыќ Мјдениет їйі.

Шараныѕ ґткен уаќыты: 25 ќыркїйек, 2010 жыл

Шараєа ќазаќ тілі їйірмесіен 15 бала ќатысты.

Шараны Облыс јкімі Баќытжан Јбдірўлы Саєынтаев ашты. Бўл шараєа Алматы ќаласынан келген Республикалыќ жазушылар одаєы тґраєасыныѕ орынбасары Єалым Жайлыбай, жазушы Јнес Сарай, Жаяу Мўса Байжанўлыныѕ жиеншары Республикалыќ жазушылар одаєыныѕ мїшесі аќын Арман Ќани ќатысты.

Жаяу Мўса – ґз тўсында јншілік дјстїрдіѕ ќалыптасып, дамуына зор їлес ќосќан аќын-композитор.

Оныѕ тўтас бір єасырєа таяу жасаєан ґмір жолы – тарихи оќиєалардыѕ кујсі. Ол ґзініѕ бар ґнер табысын јлеуметтік мазмўнєа ќўрып, жаѕа ырєаќты јндер шыєарды. Јншілік ќызметінде ґзіндік тыѕ стиль тауып, јуен мен ґлеѕ жолдарын толыќ ќабыстыра білді. Осы сияќты стильдік ґзгешеліктерімен ќатар, оныѕ јндері кїшті жігерге, мойымас ќайратќа ќўрылады. Мўса ґлеѕдерініѕ осындай мазмўнєа ие болуы оныѕ басынан ґткен ґмір жолыныѕ тартыс-талќысына байланысты. Ґз талпынуыныѕ арќасында сауатын ашќан Жаяу Мўса ґз заманыныѕ јр нјрседен тїсінігі бар кґрнекті ґкілдерініѕ нјтижесіне кґтерілді, ел ішінде јділетсіздікпен кїресті. Ол јділдік жолында «бел шешіп, білек сыбана» кїрескен семсер сґзді намысќор жан. Ґз сґзімен айтсаќ: «Јділдікті жїргізіп, жауыздыќты жерлесем, ...жетермін аќыр ґлмесем» деп армандаєан., бїкіл єўмырын кїреспен ґткізген азамат аќын. «Ќашќын атанып» шартарапты кезіп жїргенде Шоќан сынды ўлы єалым Мўса жјйлі былай деген екен: «Оныѕ кґк етікті кґпке ўќсамайтын мінезі бар.»

Жаяу Мўса Павлодар облысына ќарасты, Баянауыл ауданында, Жасыбай кґлініѕ жаєасында, Орман атты ауылда 1935 жылы наурыз айында туєан. Руы – Арєын.

Оныѕ ішінде – Сїйіндік. Јкесі Байжан кедей, шаруа болса да еті тірі, ґжет, пысыќ, бай-манаптармен ўстасып жїреді. Сол кездегі ірі бай Шорман тўќымдарымен бјсекелесіп, баласыныѕ есімімен аттас Мўса, Мўстапа деп ќояды.

Мўсаныѕ їш жасында анасы Наєыш ќайтыс болып, ґмірдіѕ ащы сабаєын тартып ґскен екен. 1848 жылы јкесі Байжанныѕ «Тауторы» деген атын мініп, Ќызылжарєа кетеді. Ол жерде кїндіз байєа жалданып, реті келгенде оќу оќиды, мјдениет орындарына барып сыбызєы, сырнай тартуды їйренеді. Осылайша оќу-білім, ґнерге ґз бетінше ўмтылєан, ґткір мінезді, турашыл аќынныѕ жолын кес-кестегендердіѕ кесірінен ол Омбыєа барып, орысша оќуєа тїседі. 15 жасынан бастап ґлеѕ, јнмен јуестеніп, ґзі де јн-ґлеѕ шыєара бастайды. Жастайынан ґткір, ґжет талап иесі елдегі теѕсіздікке де тґзімсіздік танытып, шындыќты іздеп, жаны шырќырайды.

Жаяу Мўса ќазаќ арасынан шыќќан бірінші скрипкашы, гармоньды, алєашќы би ырєаєын ќазаќќа јкелген ерекше жан. Татар, орыс музыкасыныѕ ќаймаєын јкеліп ґз ґнеріне ўштастырєан адам.

Бїкіл єўмыры найзаєайдай жасынындай жарќ етекен кїрескер, ґнерпаз Мўса Байжанўлыныѕ аќындыќ, јншілік, композиторлыќ, жазушылыќ (публицистік, кґсемсґз жазушы) мўрасы бїкіл ќазаќ халќыныѕ асыл ќазынасы, мјдени мўрасы.

Жаяу Мўсаныѕ замандас јнші-композиторлардан бір ерекшелігі сол кездегі ќазаќ ауылдарындаєы јлеуметтік ґмірден тїсінік пайымы бар, кґзі ашыќ, сауатты азаматтардыѕ бірі болєан адам. Жаяу Мўса Шоќан Ујлихановтыѕ, Абайдыѕ, Ыбырай Алтынсаринніѕ демократтыќ аєартушылыќ ќызметтеріне сырттай єана ќаныќ болєан жоќ, олардыѕ кґзќарастарын ќолдап, шыєармаларын жўртшылыќќа таратушылардыѕ бірі болды. Ыбырай Алтынсаринніѕ «Кел балалар оќылыќ» ґлеѕіне јн шыєарып, Абайєа арнап ґлеѕ жазуы кездейсоќ емес. Ґз шыєармаларында Пушкин, Гоголь, Глинка, Кутузовтарды жырлауы, ќазаќ јнші-композиторларында сирек ўшырысатын жаєдай – кїнделік дјптерініѕ болуы осыныѕ бјрі композитордыѕ дїниетанымыныѕ кґкжиегін, шыєармашылыќ ґресін айќындайды.

Жаяу Мўса ґзі сїрген дјуірдіѕ ерте атќан таѕы еді. Оныѕ жазєан ґлеѕдері мен јндері де уаќыт їнінен алєа озып тўрды. Јн ґнеріне бўрын-соѕды болмаєан соќпаќ салды. Мјселен «Киргизский жјрмеѕке» ґлеѕінде:

«Ќазаќќа дїбірім шыќќан мен бір тўлпар,

Ќыздарын орыс, ќазаќ ќылдым іѕкјр.

Їйректі ќарапайым суєа жыєып,

Ќаз ілген айдын кґлден мен бір сўѕќар», - дей келіп, ќайырмасын:

«Киргизский жјрмеѕке-ай,

Ќыздарыныѕ сўлуы-ай.

Я прошу поцелуй,

Не женатый, холостой», - деп бітіреді. Оныѕ «Ќўбай бай» јні де сол кезеѕдер їшін тым жаѕашыл сарында ґрілген, ќазіргі тілмен айтќанда, «модный» јн еді.

«Ќўлбай байдыѕ тўсаєы,

Ґткір екен пышаєы.

Басќасы жаман болса да,

Ќызыныѕ тјуір ќўшаєы», - деп барып аяќталады. Ґлеѕніѕ ўйќасы мен буыныныѕ ґзінен јуен туып тўрєандай.

Жаяу Мўса ґз туындыларын жаѕа идеялыќ мазмўнєа ќўра отырып, јн жанрын дамытуда јуендеріне тыѕ ырєаќ, соны ґлшем енгізіп, жаѕа стиль тапты. Оныѕ халыќ «Аќ сиса», «Гаућар ќыз», «Хаулау», «Сўрша ќыз» т. б. ґлеѕдері кеѕінен тарады. Бўл јндердіѕ басќа аќын-јншілерден ерекшелігі, кґѕілді, жігерлі болып келуінде. Бўл ерекшелік – оныѕ орыс, татар, музыкаларымен таныстыєынан туєан жаѕалыќ. Жаяу домбыра, ќобызбен ќатар скрипка, гармонь, гитараларды да ойнай білген. Мўнымен ќатар Жаяудыѕ кейбір јн мјтіндерінде лиризм кеѕ орын алып, кґѕіл-кїй нјзік беріледі.

Ќазаќ халќыныѕ музыка ґнерін зерттеуші академик Ахмет Жўбанов «Аќ сиса» јні туралы: «Бўл јн тек Мўстафаєа єана емес, бїкіл ќазаќ даласында феодалдыќ ќанаудыѕ сырын ашып, тамырына шабылєан балта. Бўл ќанаушылыќтыѕ бетіне ќанша жуылса да кетпей, мјѕгі жўєып ќалєан ќара кїйе. Јн айтылєан сайын зорлыќшыларєа шаєым айтуєа болмайтын тўжырымды їкімдей естіледі. «Аќ сисаныѕ» јніне сґзі сай. Ол бўрынды-соѕды ќазаќ музыкасында болмаєан їлгі. Шырќап шыќќанан-аќ Мўстафаны жаєадан алып, сілкінгендей кїшті, серпінді, бірден аспанєа атылєан дауыс кґпке дейін тґмен тїспей ґршеленіп, найзаєайдай їрей туєызып, автордыѕ рухани кїшініѕ теѕдесі жоќ басым екенін байќатады. Со екпін, сол жігер јнніѕ аяєына дейін барады. Тек ќайырмасы бітерде «айтарымды айттым» деп кґѕілі тынєандай жайдары кейіпке кґшіп, ќўйќылжып барып бітеді», - деп тебірене жазєан.

Мўса јндері орындаушыныѕ асќаќ шеберлігін ќалайтын ерекше жігерлі, кейде ойнаќы, кейде мўѕды, сазды јуендер. Сондай јндерініѕ бірі – «Хаулау». Осы јнді тереѕ толєап, тебірене шырќаєан Ќибади Мјліков, Ерсін Јжмўќанов марќўмдар јн ќўдіретін сезіне білген јншілер еді.

Жаяу Мўсаныѕ негізгі јдеби мўрасы – јн мјтіндері мен жеке ґлеѕдері жјне кїнделік етіп жазєан дјптерініѕ біраз беттері де саќталєан. Онда ауыл-їй, кїнделікті тўрмыс жайын јѕгімелей отырып, кейбір саяси жаєдайлар жґнінде де ґз пікірін жазєан. Јдеби шыєармаларыныѕ кґлемді де їлкен, са