Әлеуметтену - адамның әлеуметтік ортаға ену, әлеуметтік байланыстар орнату, әртүрлі әлеуметтік топтар мен қоғамның құндылықтарын қабылдау арқылы білім алу және өмір сүру процесінде әлеуметтік тәжірибені меңгеруі-жалпы алғанда, әлеуметтік жүйедеғі белсенді қарым-қатынастарды жаңғырту.
Әлеуметтік-педагогикалық қолдау - даму субъектісіне өмірлік таңдаудың әртүрлі жағдайларында оңтайлы шешім қабылдау үшін жағдай жасауды қамтамасыз ететін педагогикалық қызмет.
Базалық (жоғары) психикалық функциялар - нейропсихология үшін орталық ұғым, жоғары психикалық функциялар деп тиісті мақсаттар мен бағдарламалармен реттелетін тиісті мотивтер негізінде жүзеге асырылатын саналы психикалық әрекеттің күрделі формалары түсініледі.
Бакалавриат- бакалавр дәрежесі немесе бакалавр біліктілігі берілген бакалавр дипломымен расталған жоғары білім. Бакалавр дипломы жұмысқа орналасу кезінде біліктілік талаптарында жоғары білім көзделген лауазымға орналасу құқығын береді, сондай-ақ магистратурада оқуын жалғастыруға құқық береді.
Бейәлеуметтік мінез-құлық- әлеуметтік нормалар мен принциптерге қайшы келетін, азғындық немесе заңсыз әрекеттер түрінде әрекет ететін мінез-құлық.
Бейімделу - бұл бейімделу процесі, оның барысында сыртқы және/немесе ішкі орта жағдайлары өзгерген кезде жүйенің жұмыс істеуі орнатылады немесе сақталады.
- Биологиялық бейімделу қоршаған ортаның тұрақты және өзгеретін жағдайларына бейімделуді қамтиды: температура, қысым, жарық, ылғалдылық, сондай-ақ ағзадағы өзгерістер: ауру, ағзадағы өзгерістер, кез-келген функцияларды шектеу.
- Психологиялық бейімделу адамның қоғамның талаптарына және өз қажеттіліктері мен мүдделеріне сәйкес өмір сүруіне бейімделуден тұрады.
- Әлеуметтік бейімделу белгілі бір қоғамның нормалары мен құндылықтарын игеру арқылы жүзеге асырылады (немесе, кем дегенде, жақын орта: отбасы, белгілі бір әлеуметтік топ).
Бейіндік білім беру - білім беру мектебінің жоғары сыныптарында бейіндік оқыту жүйесін құру арқылы білімін тереңдете отырып, бұрын алған дағдыларын жетілдіруге бейімділікпен және өз мүмкіндіктері туралы барабар түсінікті қалыптастыра отырып оқыту. Бұл оқыту еңбек нарығының нақты қажеттіліктерін ескере отырып, білім алуды дараландыруға және студенттердің кәсіби бағдарлануына бағытталған.
Бейіндік дайындық - бұл жоғары сынып оқушыларының болашақ білімінің таңдаған негізгі бағыттарына және кейінгі кәсіптік іс-әрекеттерінің кең ауқымына (соның ішінде таңдауға қатысты) қатысты өзін-өзі анықтауына ықпал ететін педагогикалық,психологиялық-педагогикалық, ақпараттық және ұйымдастырушылық қызмет жүйесі жоғары мектептегі бейінді және белгілі бір оқу орны немесе үздіксіз білім берудің басқа әдістері.
Белсенді әдістері кәсіби бағдар беру - олар дағдыларды қалыптастыру және осы саладағы қатысушылардың одан әрі тәуелсіз қызметіне дайын болу үшін кәсіптік бағдарлау мәселелерін шешу бойынша диалогты, өзара әрекеттесуді ұйымдастыруды болжайды;Белсендіретін әдіс ойынға жақын, бірақ оның өзіндік ерекшеліктері бар:процедураның қызықтылығы, ауқымдылығы, талқыланатын мәселелердің жеке маңыздылығы, қатысу еріктілігі, іс-әрекеттің екі жоспары (ойын сияқты), проблемаларды бірлесіп қарауды ұйымдастыру.
Белсенділік– адамның қабілеттілігі өмірлік маңызын түрлендіруді өндіруге, жағдайды өзгертуге немесе оның қарым-қатынасына бағытталған мінез-құлық.
Біліктілік– 1) адамның кәсіби даярлығының дәрежесі мен түрі, жұмысты орындау үшін қажетті білімнің, іскерліктің және дағдылардың болуы; 2) жұмыстың күрделілігіне қарай белгіленетін белгілі бір түрінің сипаттамасы; 3) белгілі бір кәсіп, мамандық шеңберінде еңбек функцияларын орындауға қызметкерлердің кәсіби дайындық дәрежесі.
Біліктілік санаты - қызметкердің кәсіби даярлық деңгейін көрсететін көрсеткіш. Жұмысты тарифтеу - жұмыстың күрделілігіне қарай еңбек түрлерін тарифтік разрядтарға немесе біліктілік санаттарына жатқызу.
Вакансиялар банкі– ұйымдар мен кәсіпорындардың вакантты (бос) жұмыс орындары туралы мәлімет.
Глоссарий - бұл кез-келген саладағы жоғары мамандандырылған терминдердің сөздігі
Гностикалық мамандықтар – зерттеу мен бағалау, алдын-ала таныс белгілер бойынша тексеруді, сұрыптауды, топтастыруды, бақылауды, айыруды, адамның қызметі соңғы өнім сияқты тануды болжамдаушы мамандықтар.
Дағды- қайталап қайталауға байланысты санасыз орындалатын әрекет, т.б. автоматизмге әкеледі.
Докторантура - бұл ғылым докторы дәрежесін алуға және доцент немесе профессор лауазымын алуға мүмкіндік беретін білім беру жүйесінің соңғы кезеңі. Докторантқа түсу үшін алдымен аспирантураны бітіру керек, яғни ғылым кандидаты дәрежесі болуы керек
Еңбек нарығы (жұмыс күшінің нарығы) – бұл жұмыс күшіне (еңбек қызметтерге) сұраныс пен ұсынысты қалыптастыру саласы.
Еріктік қасиеттер–адамның ерікті іс-әрекетінде көрінетін қасиеттер, олар табандылық, жігерлік, төзімділік, батылдық т.б.
Жеке білім беру маршруты - мамандырылған білім бері деңгейінде оқытылатын оқу пәндерінің (элективті курстар, мектептен тыс жұмыс бағдарламалары) жиынтығы.
Жеке еңбек қызметі - бұл жеке тұлғалардың кез келген түрдегі кәсіпорындармен еңбек қатынастарына байланысты емес тауарлар мен қызметтерді өндірудегі қоғамдық пайдалы қызметі
Жеке тұлғаның өзін-өзі анықтау саласындағы құзіреттілігі- бұл жеке тұлғаның әлемдегі орнын түсінуге, өз іс-әрекетіне құндылық, мақсаттық және мағыналық қатынасты таңдауға, өзін-өзі тану тәжірибесіне мүмкіндік беретін қабілеттер, білімдер мен дағдылар.
Жұмыспен қамту - бұл азаматтардың жеке және қоғамдық қажеттіліктерін қанағаттандырумен байланысты, заңнамаға қайшы келмейтін және, әдетте, оларға табыс әкелетін қызметі.
Жұмыссыздық– экономикалық белсенді тұрғындарының бір бөлігі өздеріне жұмыс таба алмай жатқандағы, әлеуметтік-экономикалық құбылыс, жұмысқа орналаса алмаушылықтан үлкен мерзімге еңбек қызметін тоқтату.
Жұмыссыздар– табысы (еңбек кірісі) мен жұмысы оларға тәуелді емес себептер бойынша жұмыс істей алатын, еңбек етуге дайын және қабілеті бар, бірақ бұл қызметтен лайықты жұмыс таба алмай отырған азаматтар, жұмыс іздеуші тұлғалар түрінде мемлекеттік қызмет орнында тіркеліп тұрған адамдар.
Жұмысшылардың жұмыстары мен мамандықтарының бірыңғай тарифтік-біліктілік анықтамалығы - меншік нысанына қарамастан, өндірістер мен жұмыс түрлері бойынша бөлімдерге топтастырылған жұмысшылар мамандықтарының тарифтік-біліктілік сипаттамаларын қамтиды.
Зерттеуші мамандықтар– тәжірибелік қызметті жүзеге асыру процесінде жаңа нұсқаларды іздеу, ойлап табу, ұйғарынды ойлап шығару, алдыңғы жоспарға қызмет мақсаты талап етілетін мамандықтар қатары (Е.А. Климов).
Имидж - бұл басқа адамға немесе адамдар тобына белгілі бір әсер қалдыру үшін адамның өзіне жасайтын бейнесі. Өзіңіздің имиджіңізді басқаруға болады және қажет. Бұл басқа адамдарға ұнау үшін өзіне жат рөлді қабылдау дегенді білдірмейді.
Кадрларды аттестаттау- кәсіпорындағы кадрлық жұмыс элементтерінің бірі, бұл әр қызметкердің белгілі бір санаттағы лауазымына сәйкестігі мен кәсіби жарамдылығын мерзімді куәландыру.
Кадрлық агенттік-бұл жұмыс іздеуші мен жұмыс беруші арасында делдал болатын ұйым.
Қарым-қатынас-бұл байланыс орнату, көпшіл болу; ақпаратты беру жүйелерінің әртүрлі жүйелерінің (бірге жұмыс істеу мүмкіндігі) үйлесімділігі.
Кәсіби артықшылықтары – басқа мамандықпен салыстырғанда артықшылықтары.
Кәсіби аурулар – өндірістік ортаның қолайсыз факторларынан туындаған аурулар.
Кәсіби әлеует – кәсіби қызметі меңгеру және жетілдіру үшін мүмкіндіктер мен қабілеттердің жиынтығы.
Кәсіби-бағдарлық әңгіме- ақпаратты ұсынуға және оны белсенді ұғынуға, қызықтыратын кәсіптік бағдарлау мәселелерін талқылауға бағытталған кәсіби ағарту нысаны (топта да, жеке де).
Кәсіби бейімділік – белгілі бір кәсіби қызметпен айналысуға ынталандыратын адамның таңдалған бағыты.
Кәсіби-бағдар (француз тілінен orientation – бағыт-бағдар) - адамның қабылеттеріне сәйкес және еңбек нарығының сұранысын есепке алуымен, жұмысқа орналасуға бағытталған, мамандықты таңдауға көзделген, іс-шаралар жиынтығы.
Кәсіби жарамдылығы – бұл адамның психологиялық және психофизиологиялық ерекшеліктерінің жиынтығы, олардың арнайы жеткілікті және қажетті білімдері, дағдылары, әлеуметтік тиімді еңбек етуге қажет.
Кәсіби талап– кәсіби қызметтің белгілі бір деңгейінің нәтижесіне қол жеткізуге ұмтылу.
Кәсіби тренинг – адамға қажетті кәсіби қасиеттерін түзету, дамытуға, қалыптастыруға бағытталған жаттығулар әсер ету жүйесі.
Кәсіби ұтқырлық - бұл жеке тұлғаның немесе кәсіби топтың әлеуметтік мәртебесі өзгерген немесе өзгермеген қоғамның әлеуметтік-кәсіби құрылымындағы қозғалысы.
Кәсіби бейімделу– адамның өзі үшін жаңа еңбек жағдайларына бейімделуі (оның түрі – осы өндірістік топтағы нақты еңбек жағдайларына бейімделу ретінде өндірістік бейімделу).
Кәсіби іріктеу- адамның мамандықты меңгеруге және кәсіби міндеттерді табысты орындауға жарамдылығын зерттеу және ықтимал бағалау.
Кәсіптердің жіктелуі- белгіленген талаптарға сәйкес мамандықтарды топтарға біріктіру: экономика саласы, еңбек мақсаты, құзыреті, білім деңгейі және т. б. (мысалы, Е. А. Климовтың еңбек пәні бойынша, Дж. Голланда мамандықтардың түрлері бойынша жіктелуі).
Кәсіптік бағдарлау құзыреттілігі - жасөспірімнің жеке мүдделерін, бейімділігін, мүмкіндіктерін ескере отырып, өзінің кәсіби бағытын құру мүмкіндігі. Кәсіптік бағдарлау құзыреттілігін келесі белгілердің жиынтығымен белгілеуге болады:
- жеке тұлғаның жетілуі, құндылықтар жүйесінің қалыптасуы, субъектінің мотивациясының ерекшелігі, адамның өзін-өзі бағалауы, шешім қабылдауға дайындығы.
- үлгерімі өзін-өзі анықтау туралы ақпаратты меңгеру, мамандықтар туралы білімнің толықтығы мен саралануы, болашақ мамандықтың ерекшелігі, кәсіби маңызды қасиеттерді дамытудың ерекшеліктері мен жолдары;
- кәсіби өзін-өзі анықтау процесінде субъектінің қызметі, ол кәсіптер әлемімен, кәсіби білім беру мекемелерімен, кәсіби таңдауды жүзеге асыру, негізделген кәсіби жоспардың болуы, алдағы қиындықтарды түсіну және оларды жеңу тактикасының болуы деп түсініледі.
Кәсіптік бағдарлау минимумы – кәсіптік бағдарлау бойынша заңнамалық және нормативтік – құқықтық құжаттарда көрсетілген міндетті ақпараттар жиынтығы; түлектердің еңбек нарығындағы өзгерістер жағдайларын сипаттайтын (болашақ даму бағдарламалары, қызметтің жаңа түрлері, кәсіптік білім алу шарттары, жаңа мамандықтар) негізгі түсініктерді қалыптастыру және ұғымдарды игеру.
Көлденең мансапман - анықталған кәсіби, қызметтік, бір қызмет өрісіндегі әлеуметтік рөлді орындауды болжаушы, немесе қандай да бір иерархияның сатылары бойынша жоғары қозғалысқа міндетті және үнемі байланысты емес мансап түрі.Көлденең өсуге дәрежелерді, категорияларды жоғарылату, ғылыми дәрежелерге ие болу жатады. Мұндай мансап түрі өз аймағында үздік болуға тырысатын сарапшылар, кеңесшілер, профильдік мамандар, ғылыми қызметкерлер үшін мінезделген.
Құзыреттілік-берілген пәндік саладағы тиімді қызмет үшін қажетті білімнің, тәжірибенің және дағдылардың болуы.
Құндылық бағдарлары-әлеуметтік тәжірибені меңгеру кезінде қалыптасатын және жеке тұлғаның мақсаттарында, идеалдарында, сенімінде, мүддесінде анықталатын адамның ұстанымы.
Магистрату́ра- бакалавриаттан кейінгі жоғары кәсіптік білім деңгейі белгілі бір кәсіби салада мамандануды тереңдетуге мүмкіндік береді.
Мамандық - бір мамандық шеңберінде жұмыстар түрі; мамандықты алумен аяқталатын кәсіби дайындықтың белгілі бір түрінің аталуы. Мысалы, «мұғалім» деген мамандық бар, және оның шеңберінде: «бастауыш мектеп мұғалімі», «денешынықтыру мұғалімі» және т.б.
Мемлекеттік жұмыспен қамту қызметі - халықты жұмыспен қамту саясатын іске асыру, азаматтарды жұмысқа орналастыруға жәрдемдесу және азаматтардың еңбек және жұмыспен қамту құқықтарының сақталуын бақылау үшін құрылған мемлекеттік мекемелер мен ұйымдар жүйесі.
Менмендік– өзін-өзі сүю.
Мотивация (лат. movere «қозғалу») - әрекетке деген импульс; адамның мінез-құлқын бақылайтын, оның бағытын, ұйымдасуын, белсенділігін және тұрақтылығын белгілейтін психофизиологиялық процесс; адамның өз қажеттіліктерін белсенді түрде қанағаттандыру қабілеті.
Өз білімін жетілдіру - білім, білік және дағды білім алушы тұлғалардың көмегінсіз дербес алынатын білім.
Өзін-өзі анықтауы - өзінің қоғамдағы, өмірдегі орнын анықтап біліп тануға бағытталған, өзін түсіну үдерісі. Өзін-өзі анықтауына адам өз өміріне деген жауапкершілік, белсенділік және сана-сезім таныту керек. Өзін-өзі анықтауы барысында адамның өмірлік бағыты қалыптасады.
Психологиялық-педагогикалық қамтамасыз ету - оқушының субъективті тәжірибесін анықтауға және пайдалануға, оның ойлау тәсілдерін, жеке тұлғасын ашуға бағытталған оқу-тәрбие процесінің мазмұнын, құралдарын, әдістерін әзірлеуді көздейтін педагог пен психологтың бірлескен қызметі жүйесі. оқушының жеке қажеттіліктерін ескере отырып, білім беру бағдарламасын жүзеге асыру арқылы дамыту.
Салалық біліктілік шеңбері - салада танылатын біліктілік деңгейлерінің құрылымдық сипаттамасы.
Талапкер-орта кәсіптік немесе жоғары білім беру мекемесіне түсуші тұлға.
Талаптану деңгейі–адамның мақсатты таңдауы, олинтеллектуалдық, психофизикалық, материалдық мүмкіндіктеріне сәйкес келуі немесе сәйкес келмеуі мүмкін. Шынайы талап деңгейі бар адамдар өз күшіне сенімділігімен, мақсатқа жетудегі табандылығымен, үлкен өнімділік пен сыншылдығымен ерекшеленеді.
Тік мансап–мансапты құру ережесі мен нормалары бар жүйесіне сәйкес олардың қалыптасқан механизмдерін анықталған құрылымдық иеарархияларының көмегінің сатылары бойынша адамның жоғарылауы.
Тік мансап қызмет бойынша жоғарыға көтерілуді білдіреді. Мысал үшін біз қаржы аймағындағы маманды аламыз. Қаржылық институтты бітіре сала, маман ең алдымен жай ғана бухгалтердің көмекшісі бола алады, одан кейін бухгалтер, одан кейін ғана бас бухгалтердің орынбасарының лауазымын ала алады, одан кейін бас бухгалтер, бас директордың орынбасарының қаржылық директоры және ең ақырында, бас директор бола алады. Бірақ мұнда басқа нұсқа да болуы мүмкін – қаржышы анықталған деңгейге көтерілгеннен кейін, жеке компаниясын құрумен айналыса алады.
Түрлендіруші мамандықтар– еңбек пәнінің жай-күйін, өзгерістер қасиетімен өз мақсатына байланысты белсенді мамандықтар қатары.
Тестілеу - стандартталған сұрақтарды пайдаланатын және психологиялық кеңес беруде жеке айырмашылықтарды өлшеу үшін қолданылатын психологиялық диагностика әдісі.
Ұжым-бұл ортақ жұмыспен, ортақ мүдделермен біріктірілген адамдар тобы
Ұлттық біліктілік шеңбері - жалпы білім беру, кәсіптік білім беру және оқыту, ересектерге арналған білім беру және жоғары білім беру саласындағы біліктілікті қамтитын 8 біліктілік деңгейінен тұрады.
Шеберлік - кәсіби қызметтің субъект ретінде адам дамуының жоғары деңгейі.
