Баланың тілін заманауи технологиялар арқылы дамыту

 

«Еліміздің ертеңі бүгінгі жас

ұрпақтың қолында, ал жас ұрпақтың

тағдыры ұстаздардың қолында»

Н.Ә. Назарбаев

Еліміздің білім саласында жүргізіліп жатқан реформаның басты мақсаты – ой-өрісі жаңашыл, шығармашылық деңгейде қызмет атқара алатын, дүниетанымы жоғары, жан-жақты қалыптасқан жеке тұлға тәрбиелеу. Мектеп жасына дейінгі балаларды дамыту мәселесі қазіргі таңда мемлекеттік саясаттың ажырамас бөлігі болып отыр.

Бала болашағымыз десек, сол балаға жүйелі білім беріп, ынта-ықыласын дұрыс бағыттауды, қабілет-қасиеттерін дамытуды балабақшадан бастауымыз керек. Қазіргі уақытта педагогика ғылымының бір ерекшілігі – баланың тұлғалық дамуына бағытталған жаңа оқыту технологияларын шығаруға ұмтылуы.

Заманауи технологиялар – бұл білімнің басымды мақсаттарымен біріктірілген пәндер мен әдістемелердің: оқу-тәрбие процесін ұйымдастырудың өзара ортақ тұжырымдамамен байланысқан міндеттерінің, мазмұнының, формалары мен әдістерінің күрделі және ашық жүйелері, мұнда әр позиция басқаларына әсер етіп, ақыр аяғында баланың дамуына жағымды жағдайлар жиынтығын құрайды».

Жаңа заман баласы ертеңгі еліміздің болашағы. Жаңа заман баласын қалыптастырып, дамыту үшін, тұлғаның ішкі дүниесі мен оның қыр сырын анықтап, мүмкіншіліктері мен қабілетінің дамуына жағдай туғызу қажет.

Әрине, ол үшін мектепке дейінгі білім беру мекемелерінде балалардың жеке басының қалыптасуы мен дамуында педагогтардың педагогикалық технологияларды қолдана білу сауаттылығынада байланысты.

Яғни, педагогикалық технологияны қолдану негізінде келешек ұрпақтың еркін дамуына, жан-жақты білім алуына, белсенді, шығармашыл болуына жағдай жасау қазіргі таңдағы әрбір педагогтың міндеті. Қоғамдағы қазіргі даму кезеңінде мектепке дейінгі мекемелердегі білім беру жүйесінде оқыту, тәрбие беру үрдісін технологияландыру – басты мәселенің бірі. Осыған орай мектепке дейінгі мекемелердің тәжірибесіне оқыту мен тәрбиелеудің әр түрлі технологиялары жасалып енгізілуде.

Білім беру жүйесінде педагогикалық технологияны қолдану келешек ұрпақтың еркін дамуына, жан-жақты білім алуына, белсенді, шығармашыл болуына жағдай жасау әрбір педагогтың міндеті болып табылады.

Балабақшада жаңа педагогикалық технологияларды пайдаланудың басты мақсаты: оқыту мен тәрбиелеуде инновациялық ойын технологиясының элементтерін пайдалана отырып, жан-жақты, білімді, құзыретті тұлға тәрбиелеу.

Балабақшада қолдануға тиімді технологиялар:

1. Денсаулық сақтау технологиясы.

2. Дамыта оқыту технологиясы.

3. Ақпараттық – коммуникативтік технологиялар (АКТ).

4. 4. Ойын технологиясы.

5. Мнемотехника технологиясы.

6. ТРИЗ технологиясы.

Денсаулық сақтау технологиясының негізгі мақсаты:

Баланың денсаулығын нығайтуға, білім дағдыларын қалыптастыруға бағытталған. Мектепке дейінгі тәрбие мен оқыту ұйымдары баланың денсаулығы мен оның дене бітімінің қалыптасуына үлкен үлес қосады. Балалардың денсаулығын нығайту барысында біздің балабақшада бірқатар жұмыстар атқарылуда. Балалар күнделікті таңғы жаттығулар жасайды, хауызға барады, жаттығу бөлмесіне барады.

Дамыта оқыту технологиясы – баланы оқыта отырып, дамыту. Бала бойына еркіндік, мақсаткерлік, ар-намыс, мақтаныш сезім, дербестік, адамгершілік, еңбексүйгіштік, белсенділік, т.б. қасиеттерді дамыту.

Ақпараттық технологиялар деп оқыту педагогикасында арнайы техникалық ақпараттық құралдарды (интерактивті тақта, электронды-есептеуіш машиналар, аудио, бейне) пайдаланатын барлық технологияларды атайды. Компьютерлер білім беруде кеңінен қолданыла

бастады, «оқытудың компьютерлік технологиясы» термині пайда болды. Қазіргі заман талабына сай енгізіліп жатқан жаңа бағдарламалар, ақпараттық-коммуникативтік технологиялар арқылы балаға тәрбие мен алғашқы білім беру негізі – балабақшадан басталады. Ақпараттық-коммуникативтік технологиялар педагогтардың біліктілігін көтеруге, олардың оқу үрдісін жүйелі, қызықты етіп өткізуге, балалардың ойлау, есте сақтау, тыңдау қабілеттерін дамытуға үлкен септігін тигізіп отыр. Ақпараттық технологиялар бойынша тәрбиешілердің жасалған электрондық оқу кешендері, құралдары жинақтары бар. «Қызықты грамматика», «Кел балалар ойнайық», «Ойнайықта, ойлайық» осы құралдарды пайдаланамыз. Мысалы, қызықты грамматикада ертегілер тыңдаймыз. Есіне сақтамаған балаға қайтадан көрсетуге болады.

Ойын арқылы оқыту технологиясының мақсаты: дидактикалық, тәрбиелік, дамытушылық, әлеуметтендірушілік мақсатқа жету.

Ойын технологиясының ерекшелігі: ойындық іс-әрекеттің психологиялық механизмі жеке бастың өзіндік талап-талғамдарына сүйенеді. Баланың бойындағы білімділік, танымдық, шығармашылық қасиеттерін аша түсуді көздейді. Ойын – балалар үшін оқу да, еңбек те. Ойын айналадағы дүниені танудың тәсілі. Ол баланың жасына қарай өзін қоршаған ортаны танып білуге құштарлығын арттырады.

Мнемотехника – тіл дамытуда тиімді есте сақтау, оны дұрыс жеткізе білудегі әдіс пен тәсілдер жүйесі. Қазіргі кезде мектеп жасына дейінгі балалардың тілін дамытуда мнемотехниканы қолдану өзекті болып тұр. Бұл мақсатты іске асыру үшін, баланың тілін дамытуға әртүрлі тәсілдер мен әдістерді қолдану қажет. Қойылған мақсатты нәтижелі етуге қолданылатын тәсілдер:

– көрнекіліктер, дидактикалық ойындар, суреттер, буындық кестелер, тірек-сызба, үлгілер, т.б.

ТРИЗ технологиясы.

ТРИЗ-дің мақсаты – тек қана балалардың қиялын ғана емес, сонымен қатар шынайылықты түсініп жүйелі ойлауға, өзін-өзі тануға, қоршаған ортаның қиындығын байқауға және де өздерінің шағын қиындықтарын шешуге баулу болып табылады.

Луллий шеңбері. Мектепке дейінгі баланың тілін дамыту әрқашанда өзекті мәселе болып табылады. Сөздік қорын байытады. Дыбыс, сөз, буын, сөйлем құрудың структасын үйретеді.

Жаңа технологияларды қолдана келе ҰОІӘ және педагогикалық процессте топтың жұмысын жоспарлап жүргіземіз, сондықтан өткізілген ҰОІӘ және педагогикалық процесс мазмұнды, жүйелі, қызықты, балалардың жасына сай құрастырылады.

Қорыта айтқанда, балалардың ана тіліндегі дыбыстарды анық айтып, дұрыс сөйлей білуге балабақшада берілер тәрбиенің ықпалы зор.

Қазіргі заман талабына сай оқу-тәрбие үрдісін ұйымдастыру, яғни әр баланы жеке тұлға ретінде қабылдап, мектеп жасына дейінгі бүлдіршіндерді ойына, бойына шақ әдеби мұралармен сусындатып тәрбиелеу, тәрбиешінің алға қойған міндеті. Айналадағы дүниені, табиғатты бақылап түсіндіріп әрдайым жаңа сөздермен, сөздік қорын толықтырып отыру қажет деп есептеймін. Жоғарыда айтылған мүмкіндіктерге сай балалардың сөйлеу қабілеттерін тереңдетіп, шығармашылық қабілеттерін дамытуда айтқан әңгімесіне, өзі құрастырған қысқа әңгімелеріне бағыт-бағдар бере отырып, тіл байлығын, сөздік қорын дамытуды басты назарда ұстау керек деп ойлаймын.

Күні:   желтоқсан 2018ж 

Қазақ тілін үйде оқимыз!

 

Баланы қазақ тіліне үйрету үшін сіздің жеке уақытыңыз бен өз қояныңызға деген махаббатыңыз қажет.

 

Егер отбасында ешкім қазақ тілін білмесе, оқуды 3 жылдан бастау керек. Балабақшаларда ерте оқыту жаңалық емес. Ал егер бала балабақшаға бармаса, үйде анасымен отырса не істеу керек? Репетиторды табу мүмкін емес, олардың көпшілігі 7 жастан асқан балалармен жұмыс істейді. Жауап бірегей-баламен өз бетінше айналысу. Бұл жерде күрделі ештеңе жоқ, қазақ тіліндегі қазіргі заманғы ата-аналар мектеп пен университет бойынша таныс. Мұны бастау үшін жеткілікті.

 

Оқу үрдісінде оқу уақыты жеткілікті, сабақ ұзақтығын балалар өздері орнатады (5 минуттан 15 минутқа дейін). Олар қызығушылық жоғалғаннан кейін, біз бірден басқа нәрсеге көштік. Балалар үшін қазақ тілін үйрену қызықты, қызықты ойын болуы өте маңызды, сонда ғана сіз нәтижеге қол жеткізесіз. Оны қалай жасауға болады? Сабақтың бірі кезінде іс арасында дауыстап ойлануға болады: "менің балаларыма қазақ тілін үйретуге ерте емес пе, себебі бұл өте маңызды, маңызды және қызықты іс, әдетте ересек балалар сабаққа барады? Олар мүмкін бе?"Бірақ таяқшаны кесіп өтпеңіз,әйтпесе әр түрлі аң аулауды сабақтарға алып тастаңыз. Сабақ кішкентай мереке болсын. Баламен бірге жануарлар, өсімдіктер, заттар туралы әңгімелер жасауға болады. Мысалы, батыл және еңбекқор құмырсқалар туралы ертегіні жазыңыз, тек оны қазақ-құмырсқа атаңыз. Уақыт өте келе тарихтарда басқа сөздер пайда болады: орман-орман, тиш-ақуыз және т. б. екінші кезеңде сын есімдер мен етістіктерді енгізуге болады. Сонымен, бала жаңа сөздерді үйреніп қана қоймай, сөйлемдер мен сөйлемдерді құрастыруды үйренеді.

 

Әдістемелік портфель

 

Бала үшін:

1) суреттердегі оқулықтар; 2) түрлі тақырыптарға арналған көрнекі карточкалар (жануарлар, жәндіктер, көлік, ойыншықтар және т.б.); 3) жасына байланысты Көркем әдебиет: екі тілде өлеңдер, жұмбақтар, ертегілер. Ана үшін: 1) сөздік; 2) грамматика бойынша кез келген оқулық. "Қазақ тілінің 40 сабағы" сыныбынан кез келген заманауи Әдістемеге дейін. Кішкентай Абайлар баланың проза жаттағанын байқаса, поэзияға көшіңіз.  Бұл өтуді маңызды нәрсе ретінде белгілеңіз.

Мысалы: "Міне, сен көп нәрсені білесің, бірақ тағы бір нәрсе бар-қызықты нәрсе. Қалай ойлайсың, біз мұны істей аламыз?"Әрбір жаңа кезең қажет болсын. Придумывайте баламен билингвистические өлеңдер. Алдымен қазақ тілінде бір сөз жеткілікті. Менің балаларым біздің шығармаларымызды бірінші рет еске алып, оларды, мысалы, санағындай пайдалана отырып, қуана қайталады.

Қазақ сөздерін пайдалана отырып, рифмовкалар кішкентай балаларға өмірлік қажет болатын шағын дене бітімін өткізу кезінде де пайда болады. Рифмалау процесінің өзі балалардың қызықты ойын ретінде қабылданады, сонымен қатар сіз баланың сөздік қорын толықтырып қана қоймай, оның жадын, шығармашылық қабілеттерін дамытасыз.

 

Төртбұрыш осындай болуы мүмкін:

 

Доп-доп киеміз-оп!

 

Аяқ - аяғымен топ-топ.

 

Қалам-достар махнем.

 

Бас басы бұрылады.

 

Кішкентай ақын билингвистикалық екі жүзге үйренген кезде оған қазақ тілінде балаларға арналған өлеңдерді ұсынуға болады. Ең бастысы, олар қарапайым және сізге таныс сөздерді пайдалану. Баламен бірге оларды аударуға тырысыңыз. Бала өзін Алғашқы ашушы ретінде сезінсін. Төрттен кейін балалар әндеріне батыл көшіңіз. Олардың балалары оңай және тез есте қалады. Бұл мысалда қаза тапты: бізге күйеуінің немересі қонаққа келді. Бірнеше кештер үш жылдық Ваняға ұйықтап қалды. "Жаңа жыл" ("Новый год") әнін ұйықтап жатқанда бала ұйықтамады. Бұл ретте Ванюша қазақ тіліндегі мәтінді ішінара жазды.

 

Кішкентай балалармен сабақта оқытудың қозғалтқышы грамматикаға жатудың қажеті жоқ. Ол үшін әлі уақыт жоқ, бала оны түсіне алмайды. Ең тиімді нұсқа-сөздік қорды толықтыру. Грамматикалық негіздерді түсіндірмей, екі-үш сөзден тұратын қарапайым сөйлемдерді үйретуге болады. Ережеге ставкалар жасамайтын тілдерді оқытудың қазіргі заманғы әдістері өте табысты болып саналады. Сөйлеу тәжірибесіне баса назар аударылады. Бала жиі үйрететін тілді естіген жөн.  Оған қазақ әндерін қосыңыз. Жақсы демеу-теледидар. Көптеген телеарналар мультфильмдерді қазақ тілінде көрсетеді. Олардың мәтіндері көп емес, сондықтан бала өзі сөздерді салыстыра алады. Оқыту тілін табыңыз, ол балалар емес, бірақ онда сөздер баяу, анық және эмоционалдық айтылады. Бұл баланы тартуға болады. Жүргізушіні қоянмен бірге қайталаңыз-балалар ата-аналарымен бірге бірдеңе істеу ұнайды. Отандық телеарналарда Жарнама туралы ұмытпаңыз. Әрине, сіз бала оны ашық ауызбен қарап, оны тез өзгеретін жарқын бейнелер мен ырғақты дыбысталуын байқаған шығарсыз. Бір мәтінмен роликтер қазақ тілінде, орыс тілінде естіледі. Аудиоурок емес пе?

 

Мұндай пайдалы кезек балада еркін жады дамымаған. Ол өзіне ұнайтын нәрсені есте сақтайды.  Оны машиналар қызықтырады? Тамаша! Таксиде ойнаңыз, Қоянды, қасқырды жеткізіңіз, олар өздерін және баратын жерді қазақ тілінде атасын. Кез келген ойынды сабаққа айналдыруға болады, және де оқушы үшін байқалмайды. Қазіргі балаларды магнит ретінде компьютерге тартады. Тілді үйрену үшін жақсы компьютерлік бағдарламаны табу қиын болғандықтан, ол аз емес, оны өзіңіз жасаңыз. Бұл қиын ештеңе жоқ. Жарқын суреттерді табыңыз және оларға жазыңыз, одан да жақсы дыбыстаңыз, онда қоян өз бетінше айналыса алады. Баламен бірге жұмыс істеуге болады: оның ойыншықтарын суретке түсіріңіз және қазақ тіліндегі атауын айтыңыз. Электронды сабақ дайын! Шағын сабақтарды күнделікті іс-әрекеттен қол үзбей өткізуге болады. Сорпа қайнаған кезде көкөністердің атауын айтып, хайуанаттар бағына барған кезде жануарлардың атын айтыңыз. Ал емханада, дүкенде, автобуста жүру кезінде қанша пайдалы ақпарат алуға болады. Бүгін көптеген мекемелерде екі тілде плакаттар бар. Тіпті бағалаушылар да жақсы демеу бола алады. Таныс емес сөзді көру үшін сөздік алыңыз.

 

Баладан мүмкін еместігін талап етпеңіз, сіздің оқуыңыздың басты мақсаты-әлі тілді білу емес, онымен танысу және базалық платформаны дайындау. Сіз қоянға тілді сүйіп, оған қазақ халқының салт-дәстүрлері мен әдет-ғұрыптары туралы түсінік беруіңіз керек. Сіздің қарапайым ойындарыңыздың арқасында бала жақсы сөздік қорын алады. Сондықтан кішкентай генийге бәрі оңай берілетін уақытты жіберіп алмаңыз және сіздің ғажайыбыңыз сізді таң қалдырады.

 

Қызықты екі ширектер

 

Мысық Сұр мысық

 

"Терезе — бұл суда жүзу сабағы болып табылады,

 

Піл — піл күлді,

 

Тілді бізге көрсетті — тіл.

 

Гордая гусыня-қаз

 

Жазды өте жақсы көреді.

 

Тікелей саябақта-саябақ

 

Асқабақ табылды.

 

Ара-арасы жүк алады,

 

Бұл бал-пайдалы бал!

 

Тасбақа — тасбақа -

 

Қатты бүйір.

 

Кішкентай ешкі-лақ

 

Қызанақ жеді-қызанақ.

 

Бұлт аспандағы бұлттар,

 

Ұн-ұн нанға ұн.

 

Әлем - әлем,

 

Жаңбыр жауды — жаңбыр.

 

Түнгі түннен кейін-түн

 

Күн — күн күлді.

 

 

Күні:   қаңтар  2019ж